Transdermaal progesteron

Kan het nu of niet?

Niet eerder waren er zoveel reacties als na de aflevering met Regien Theuns die het voor het eerst over transdermaal progesteron heeft. Want hebben we niet net geleerd dat progesteron helemaal niet geschikt is voor toediening via de huid? Ik zocht het uit…

Waarbij ik meteen wil zeggen: hoeveel kun je uitzoeken in een paar dagen? Maar ik heb mijn best gedaan, ben in de literatuur gedoken, heb buitenlandse podcasts geluisterd (in Amerika, Canada, Denemarken en Duitsland is transdermaal progesteron heel normaal) én ik heb contact opgenomen met Infinity, onze Nederlandse zelfbereidingsapotheek die transdermale progesteron maakt op maat. En ik ben via ChatPDF in gesprek gegaan met Dr John Lee, die (oa) het boek What your doctor may not tell you about Premenopause schreef, dat ik beschouw als mijn nieuwe bijbel. Waarover later meer.

Allereerst: de zorgen

Dé zorg is dat transdermaal progesteron lastig te meten is, misschien niet genoeg wordt opgenomen en daarmee de baarmoederwand onvoldoende beschermt. Utrogestan (het gemicroniseerde progesteron) dat je slikt of via één van je andere gaten inbrengt (kan allemaal, niet je oren) is daar beter in. Het synthetische Duphaston is nóg beter in het dun houden van de baarmoederwand dan Utrogestan en staat daarom bovenaan in de huisartsenrichtlijn. Ook omdat het minder bijwerkingen zou hebben.

Als je Utrogestan slikt, vindt er in de lever metabolisering plaats waarbij onder andere de metaboliet allopregnalone vrijkomt die een verbinding aangaat met de GABA-receptor en slaperig maakt. Een bijwerking dus die voor vrouwen in de perimenopauze alleen maar prettig is. Daarbij doet het progestageen Duphaston niets meer dan de baarmoederwand dun houden, het bezet ondertussen wel de progesteronrecptor en je krijgt dus niet het echte progesteron binnen, wat juist zo belangrijk is.

Waarom is progesteron zo belangrijk?

Ik ging in gesprek met ChatPDF, een fantastische AI-tool waarmee je grote bestanden kunt laten samenvatten en uitvragen. In aflevering 36 van We zijn toch niet gek? heeft Regien Theuns het al over Dr Lee. Dr. John R. Lee (1929–2003) was een baanbrekende arts die bekend stond om zijn werk aan natuurlijke hormoonbalans, met name met betrekking tot de menopauze. Hij introduceerde het concept van oestrogeendominantie, dat een aandoening beschrijft waarbij het lichaam onvoldoende progesteron heeft ten opzichte van oestrogeen, wat leidt tot verschillende symptomen.

In zijn klinische praktijk maakte Dr. Lee uitgebreid gebruik van natuurlijke progesteroncrème, waarbij hij opmerkte dat het veelvoorkomende menopauzale symptomen verlichtte, zoals opvliegers, nachtelijk zweten en slapeloosheid. Hij merkte ook verbeteringen op bij aandoeningen zoals osteoporose, waarbij patiënten een verhoogde botdichtheid ervoeren.

Zijn boek What your doctor may not tell you about Premenopause is mijn nieuwe bijbel omdat het inzicht geeft in álle biochemische processen die plaatsvinden in perimenopauze. Wat ik vooral zo schokkend vind: dit boek is uit 1999, dus een paar jaar voor het onderzoek van de Women’s Health Initiative werd stopgezet waarmee de vooruitgang in vrouwengezondheid werd stilgelegd. Alles waar wij nu tegenaan lopen, wat we uitzoeken en waar ik zelf op mijn veertigste op stukliep, staat hier al beschreven, met de oplossing erbij. De kennis was er dus al. Maar is begraven. Laten we het eens opdiepen en afstoffen…

Welke functies heeft progesteron in het lichaam en het brein?

Fysieke functies

Regulering van de menstruatiecyclus:

• Progesteron is essentieel voor het reguleren van de menstruatiecyclus en het voorbereiden van de baarmoeder op een mogelijke zwangerschap. Het zorgt voor het behoud van het baarmoederslijmvlies voor de innesteling van een bevruchte eicel.

Onderhoud van de zwangerschap:

• Tijdens de zwangerschap zorgt progesteron voor een gezonde omgeving voor de ontwikkelende foetus en voorkomt het baarmoedercontracties die tot een miskraam kunnen leiden. Het stimuleert ook de ontwikkeling van borstweefsel ter voorbereiding op de lactatie.

Botgezondheid:

• Progesteron stimuleert de activiteit van osteoblasten (botopbouwende cellen) en helpt bij het behoud van botdichtheid, wat osteoporose kan helpen voorkomen.

Metabolisme en gewichtsbeheer:

• Het speelt een rol in het vetmetabolisme en reguleert de bloedsuikerspiegel door de insulinegevoeligheid te ondersteunen, wat het energieverbruik en lichaamsgewicht beïnvloedt.

Cardiovasculaire gezondheid:

• Progesteron draagt bij aan een gezonde bloeddruk, terwijl het het risico op hypertensie vermindert.

Immuunfunctie:

• Progesteron stimuleert je natuurlijke afweer, versterkt bepaalde immuunreacties en voorkomt weefselafstoting, wat vooral tijdens de zwangerschap belangrijk is.

Regulering van hormonale balans:

• Progesteron brengt de effecten van oestrogeen in het lichaam in evenwicht en gaat negatieve effecten van oestrogeendominantie tegen, zoals stemmingswisselingen, prikkelbaarheid en diverse fysieke symptomen.

Mentale en emotionele functies

Stemmingsregulatie:

• Progesteron heeft natuurlijke antidepressieve eigenschappen en kan angst en stemmingswisselingen verlichten, wat bijdraagt aan emotionele stabiliteit.

Cognitieve functie:

• Het verbetert de cognitieve functie en het geheugen door de prikkelbaarheid van hersencellen te verminderen. Dit leidt tot een betere focus en mentale helderheid.

Neuroprotectie:

• Progesteron heeft neuroprotectieve effecten, wat het risico op neurodegeneratieve ziekten kan verminderen. De metabolieten ervan onderdrukken het centraal zenuwcentrum, wat gunstig is bij aandoeningen zoals angst en epilepsie.

Stressreactie:

• Het reguleert de reactie van het lichaam op stress en verzacht de effecten van chronische stress op de geestelijke gezondheid, wat bijdraagt aan een gevoel van kalmte en welzijn.

Kan stress progesteron in cortisol veranderen? En betekent dit dat je in tijden van stress meer progesteron nodig hebt?

Ja, stress kan inderdaad de productie en balans van hormonen beïnvloeden, waaronder progesteron en cortisol. Dit is hoe het proces werkt:

1. Cortisolproductie en stress: Wanneer je chronische stress ervaart, reageert je lichaam door de bijnieren te activeren om cortisol te produceren, het primaire stresshormoon. Verhoogde cortisolspiegels kunnen leiden tot een fenomeen dat bekend staat als "pregnenolone steal", waarbij het lichaam pregnenolone (een voorloper van zowel cortisol als progesteron) afleidt naar cortisolproductie om de stressreactie te beheren. Dit kan resulteren in verlaagde niveaus van progesteron, omdat meer pregnenolone wordt gekanaliseerd om cortisol te maken in plaats van progesteron.

2. Impact op progesteronniveaus: Naarmate de cortisolproductie toeneemt om met stress om te gaan, kan het beschikbare pregnenolon niet voldoende worden omgezet in progesteron, wat leidt tot een relatief progesterondeficiëntie, zelfs als de totale progesteronniveaus adequaat lijken. Deze toestand wordt vaak oestrogeendominantie genoemd, waarbij oestrogeenniveaus relatief hoog lijken in vergelijking met progesteron.

3. Behoefte aan supplementen: Gezien deze dynamiek kunnen veel vrouwen merken dat ze extra progesteron nodig hebben, vooral als ze chronische stress hebben. Supplementen met natuurlijk progesteron kunnen helpen om het evenwicht te herstellen, symptomen te verlichten die geassocieerd worden met een laag progesterongehalte (zoals angst, slaapstoornissen en stemmingswisselingen) en de effecten van een hoog cortisolgehalte tegen te gaan. Studies en anekdotisch bewijs suggereren dat het gebruik van progesteron gunstig kan zijn voor het beheersen van symptomen die gelinkt zijn aan hormonale onevenwichtigheden veroorzaakt door stress.

Moet ik mijn progesteron cyclisch gebruiken als ik ga supplementeren?

In de perimenopauze wordt het cyclisch gebruiken van progesteron tijdens suppletie vaak aanbevolen om verschillende redenen:

1. Natuurlijke hormonale cycli nabootsen: De hormoonspiegels van vrouwen fluctueren normaal gesproken gedurende de menstruatiecyclus, en cyclisch progesteron kan helpen dit natuurlijke ritme na te bootsen. In een typische menstruatiecyclus stijgen de progesteronspiegels na de ovulatie tijdens de luteale fase en dalen ze als er geen zwangerschap optreedt. Door een vergelijkbaar patroon te volgen, kan supplementatie helpen de hormonale balans te behouden.

2. Verminderen van bijwerkingen: Continue progesterongebruik kan mogelijk leiden tot bijwerkingen, zoals gevoelige borsten of stemmingswisselingen. Progesteroncycling stelt het lichaam in staat om te resetten en vermindert de kans op deze bijwerkingen.

3. Specifieke aanbevelingen: Een gebruikelijke aanpak is om te beginnen met het gebruik van progesteroncrème of supplementen vanaf ongeveer dag 14 tot dag 28 van de cyclus van een vrouw (de luteale fase). Deze timing komt meestal overeen met de natuurlijke toename van de progesteronproductie na de ovulatie. Als een vrouw niet regelmatig menstrueert, raden sommige artsen aan om progesteron continu te gebruiken gedurende een bepaalde periode (vaak ongeveer drie weken), gevolgd door een pauze.

4. Gezondheidsmonitoring: Het is essentieel om symptomen en hormoonspiegels te monitoren tijdens het supplementeren. Een zorgprofessional kan advies geven over hoe je effectief progesteron kunt cyclen op basis van individuele hormonale behoeften en reacties op de behandeling.

Geldt dit cyclisch regime ook voor postmenopauzale vrouwen die hormoonvervangingstherapie (HRT) gebruiken?

Voor postmenopauzale vrouwen die hormoonvervangingstherapie (HRT) ondergaan, kan de aanpak van progesteronsuppletie aanzienlijk verschillen van cyclisch progesteron bij premenopauzale vrouwen. Dit zijn de belangrijkste overwegingen:

1. Behoefte aan progesteron: Bij postmenopauzale vrouwen produceren de eierstokken geen hormonen meer, waaronder progesteron. Als een vrouw geen hysterectomie heeft ondergaan, is het combineren van oestrogeen met progesteron (of een progestageen) doorgaans essentieel bij HRT om het endometrium (baarmoederslijmvlies) te beschermen tegen overmatige groei en mogelijke kanker. Dit betekent dat progesteron continu of in een cyclisch regime wordt gebruikt, afhankelijk van het specifieke HRT-regime dat is voorgeschreven.

2. Continue vs. cyclische behandeling:

   • Continue gecombineerde HRT: In veel gevallen kan aan postmenopauzale vrouwen een continu regime van zowel oestrogeen als progesteron worden voorgeschreven. Dit betekent dat ze beide hormonen elke dag nemen zonder te cyclisch te zijn. Dit is gebruikelijk voor vrouwen die meer dan een jaar postmenopauzaal zijn en helpt het regime te vereenvoudigen en ontwenningsverschijnselen die kunnen optreden bij cyclisch gebruik te minimaliseren.

   • Cyclische HRT: Voor sommigen kunnen artsen een meer traditionele cyclische aanpak aanbevelen (zoals het nemen van progesteron gedurende 10-14 dagen per maand) als ze bepaalde symptomen ervaren of als ze binnen een specifiek tijdsbestek van de menopauze zitten. Dit bootst de natuurlijke cyclus van het lichaam beter na en kan helpen bij het aanpakken van bepaalde menopauzale symptomen, .

3. Individuele behoeften evalueren: De ervaring van elke vrouw met de menopauze en HRT is anders en de keuze van het regime - cyclisch of continu - hangt af van individuele gezondheidsoverwegingen, de aanwezigheid van symptomen, risico's op aandoeningen zoals baarmoederkanker en persoonlijke voorkeuren.

Is de absorptie van transdermaal progesteron net zo goed als oraal genomen progesteron?

De absorptie van transdermaal progesteron wordt over het algemeen als superieur beschouwd aan die van oraal progesteron. Hier zijn de belangrijkste punten met betrekking tot de verschillen in absorptie tussen deze twee toedieningsmethoden:

Transdermaal progesteron

Hoge absorptiesnelheid:

- Transdermaal progesteron is zeer vetoplosbaar en wordt uitzonderlijk goed geabsorbeerd wanneer het op de huid wordt aangebracht. Deze methode zorgt voor een directere toegang tot de bloedbaan, wat leidt tot een betere biologische beschikbaarheid.

Fysiologische dosering:

- Omdat het het spijsverteringsstelsel en het first-pass metabolisme van de lever omzeilt, kan een lagere dosis transdermaal progesteron effectieve bloedspiegels bereiken in vergelijking met oraal progesteron. Dit zorgt voor een betere controle over de dosering en minimaliseert bijwerkingen.

Stabiele serumspiegels:

- Transdermale toediening kan na verloop van tijd leiden tot stabielere serumprogesteronspiegels, waardoor de pieken en dalen die gepaard gaan met orale dosering worden vermeden.

Orale progesteron

Lagere biologische beschikbaarheid:

- Wanneer progesteron oraal wordt ingenomen, wordt een aanzienlijk deel gemetaboliseerd in de lever voordat het de systemische circulatie bereikt, wat resulteert in slechts ongeveer 10 tot 20 procent van de ingenomen dosis die beschikbaar is voor het lichaam. Dit kan hogere doses orale progesteron noodzakelijk maken om de gewenste effecten te bereiken.

Problemen met het metabolisme:

- Oraal progesteron is onderhevig aan levermetabolisme, wat metabolieten kan produceren die mogelijk niet dezelfde gunstige effecten hebben als progesteron zelf en kunnen bijdragen aan bijwerkingen.

Hogere doseringsbehoeften:

- Als gevolg van de lagere biologische beschikbaarheid zijn vaak hogere doses (meestal 100 tot 300 mg) vereist om therapeutische effecten te bereiken bij gebruik van orale preparaten, wat leidt tot een verhoogd risico op bijwerkingen.

Concluderend wordt transdermaal progesteron over het algemeen beter opgenomen en biedt het een effectievere manier om het hormoon in het lichaam af te leveren in vergelijking met oraal progesteron. Deze methode zorgt voor een lagere dosering, minder bijwerkingen en stabielere hormoonspiegels. Aanpassingen aan HRT moeten altijd worden begeleid door een zorgprofessional.

De invloed van Big Pharma

Volgens Regien Theuns is de farmaceutische industrie met zijn verdienmodel mogelijk een belangrijke reden dat Utrogestan bestaat. ‘Bio-identiek Progesteron is een natuurlijk molecuul en kan daarom niet gepatenteerd worden. Stop je het in een gel of crème, dan kan het nog steeds niet gepatenteerd worden. In een pil, tablet, capsule, nieuwe toepassing of medicijn wel (patent op de toepassing), of als synthetische variant. In dit laatste geval zal er altijd van een ietwat afwijkende molecuul sprake zijn, vaak met een gerichte werking. Ditzelfde geldt ook voor 17B-oestradiol. In een gel: geen patent. Maar maken we een andere toepassing (pleister, spray, capsule, of een afwijkende molecuul) dan is een patent mogelijk.’

Het verhaal dat progesteron sowieso altijd te groot is qua molecuul om via de huid te worden opgenomen, verwijst ze naar het rijk der fabelen. Theuns: 'Laten we een blik werpen op zowel 17β-oestradiol als progesteron. 17β-oestradiol heeft een moleculair gewicht van ongeveer 272 g/mol. Progesteron heeft een moleculair gewicht van ongeveer 315 g/mol. Hoewel progesteron dus een groter molecuul is dan 17β-oestradiol, zijn ze beide relatief klein, en dat is belangrijk voor het vermogen om door de huid te diffunderen. Over het algemeen geldt dat moleculen kleiner dan ongeveer 500 dalton (g/mol) gemakkelijker door de huid kunnen doordringen.’

Het vermogen om dit effectief te doen is daarnaast ook afhankelijk van hun lipofiliciteit, legt ze uit. ‘Lipofiele (vetoplosbare) stoffen kunnen gemakkelijker door de vetachtige lagen van de huid bewegen. 17β-oestradiol is vetoplosbaar en kan goed door de huid dringen. Progesteron is ook lipofiel en heeft soortgelijke eigenschappen, die het voldoende in staat stellen door de huid te dringen.’

Waarom het soms niet werkt
Er zijn geen veelvoorkomende gevallen waarbij vrouwen Progesteron helemaal niet kunnen opnemen via de huid, maar er zijn wel situaties waarin de effectiviteit van progesteron verminderd kan worden. ‘Dit kan bijvoorbeeld te maken hebben met het aantal en de gevoeligheid van de receptoren, huidproblemen die de opname tegenhouden, genetische factoren die invloed hebben op absorptie en metabolisatie, of het gebruik van bepaalde medicijnen die indirect kunnen leiden tot een snellere afbraak van progesteron.’

Welke crème is goed?

Ook in de crèmes wordt, als het goed is, gebruik gemaakt van gemicroniseerd progesteron. Waar je op kunt letten? Een crème moet altijd 2% USP zijn. USP is een strenge kwaliteitseis in de VS en 2% garandeert de juiste hoeveelheid. Wat het lastig maakt, is dat op de vrije markt veel crèmes in omloop zijn die niet de juiste hoeveelheid bevatten, en het is voor de leek niet altijd duidelijk welke goed is. Die van Dr Lee en Now zijn goed. Regien Theuns verkoopt een speciaal voor haar gemaakte die ze in kleine oplages verkoopt en van hetzelfde merk kun je ook een goede via Bol.com krijgen of via iHerb.com, allemaal gebaseerd op die principes van Dr Lee en zo staan er nog wat in de shownotes van aflevering 36 met Regien Theuns.

'Soms is Utrogestan wel een betere optie', zegt Theuns. ‘Vooral omdat er in de verwerking door de lever metabolieten (reststofjes) vrijkomen die die slaap bevorderen, of als opname via de huid niet goed lukt.’ Ze werkt dan graag met allebei. ‘Utrogestan met daarnaast ook nog een ½ pompje creme, in de hoop dat die de andere taken in een lichaam op zich neemt. Maar het blijft maatwerk. Elke vrouw is uniek en klachten zijn altijd leidend. Niemand past in een protocol!’

Niet elke vrouw is dus hetzelfde, wat dat betreft is het ’trial en error’. Vandaar dat Theuns graag begint met 1-3 weken progesteroncrème. ‘Heeft dat een positief effect op slaap, stress en andere klachten dan weet ik dat de opname goed verloopt voor ik verder ga. Een tegenwerking (bijwerking) en ik weet dat er een gevoeligheid bestaat die ongewenst is. Geen werking, ook dan is het belangrijk te analyseren wat hier gebeurt, zonder direct zomaar op te hogen.’

Onze eigen zelfbereidingsapotheek

Bij Infinity kun je hormonen op maat laten maken. Met name de zelfstandig behandelcentra maken gebruik van deze dienst, maar iedere arts kan hier bestellen. Het biedt een uitkomst als vrouwen niet tegen Utrogestan kunnen, wat in 1 op de 10 gevallen zo is. Vaak is een van de hulpstoffen dan het probleem, het kan ook zijn dat de dosering (sterkte) net te hoog of te laag is. Volgens Robert Goossen, gevestigd apotheker van Infinity Pharma, kan progesteron heel goed via de huid toegediend worden, maar maakt het uit in welke basis je het verwerkt, en hoe het bereidingsproces is.

De basis van Infinity’s transdermale crème is Pentravan, een crème met een bewezen ‘transdermaal penetratie profiel’, zoals dat heet. Erg geschikt voor hormonen en ook progesteron. 100mg Utrogestan is ongeveer gelijk aan hun Progesteron 1%. Theoretisch zou 1x per dag 1 dosis van de Progesteron 1% crème een goed alternatief zijn voor 1x per dag 1 Utrogestan 100mg capsule. Praktisch is het beter om initieel hoger in te zetten (3%), zegt Goossen, en later op basis van effect en monitoring te finetunen, bijvoorbeeld naar aanleiding van symptomen, bloedspiegel of echografie.

Wetenschappelijk bewijs

In de gepubliceerde peer-reviewed studie Transdermal formulations containing human sexual steroids: Development and validation of methods and in vitro drug release werd geconcludeerd dat de transdermale emulsies, waaronder Pentravan, inderdaad goed werkten als transportmiddel voor de transdermale toediening van hormonen. Na een experiment van 24 uur werden de volgende hoeveelheden vrijgegeven:

• 181,18 μg cm⁻² voor testosteron (T)

• 135,75 μg cm⁻² voor progesteron (P)

• 18,97 μg cm⁻² voor 17-β-estradiol (E2) in één emulsieformulering

• 62,05 μg cm⁻² voor estriol (E3) in een andere formulering

De progesteron-emulsie (P-emuls) liet de snelste afgifte zien van alle geteste formuleringen. Dit kwam door de goede oplosbaarheid in de crèmematrix, waardoor het hormoon makkelijk vrijkwam in het receptormedium. De vrijgaveprofielen lieten ook zien dat de formuleringen voor een geleidelijke afgifte zorgden, wat gunstig is voor klinische toepassingen. Kortom, de emulsies bleken effectief voor de transdermale toediening van hormonen en zijn daarmee geschikt voor therapeutisch gebruik.

De prijzen van deze op maat gemaakte progesteron liggen hoger, zoals bijvoorbeeld ook die van op maat gemaakte testosteron, maar maar het is een bewerkelijk proces om voor één patiënt op individueel recept een product te bereiden. Daarbij: als een bepaalde dosis in grotere hoeveelheden kan worden gemaakt wordt het goedkoper. Het farmaceutisch bedrijf boven Infinity is Fagron. Op de ‘Academy’-pagina vind je uitleg over de verschillende routes met daaronder vrij uitgebreid pakket aan wetenschappelijke bronnen.

Podcasttip

In deze aflevering van Sandy K Nutrition (zij zit trouwens ook op Substack) wordt veel behandeld van de vragen die met de afgelopen aflevering zijn opgeroepen. Het gaat over transdermaal progesteron, maar ook over stress en oestrogeendominatie en wat je moet doen in de vroege en late perimenopauze en de postmenopauze. Dr Ana Cabeca, de gast, vertelt ondermeer dat ze transdermaal progesteron zonder meer in zet in de vroege perimenopauze bij PMS klachten. In de postmenopauze, als onderdeel van BHST, gebruikt ze vaak de combinatie oraal gemicroniseerd (onze Utrogestan) plus transdermaal. Tip: zet de snelheid op 1.2.

Dit was het voor nu! Normaal gesproken zijn deze ‘Welbeschouwd’ verdiepingsnieuwsbrieven speciaal voor betalende leden. Maar omdat er zoveel onrust was ontstaan, wilde ik deze graag voor iedereen beschikbaar houden. Er is veel tijd in gaan zitten. Waardeer je mijn werk, laat dat dan vooral blijken door echt betalend lid te worden. Dat kan al voor 5 euro per maand, of in een keer 50 euro per jaar. Je helpt me er enorm mee!

Liefs,

Suzanne